Шифер -  панацея ма, әлде әдет пе?

Бүгінгі таңда асбест материалдарының жалпы зиянына қарамастан, шифер өте қажет шатыр материалдарының бірі болып қала береді. Оны қолданған кезде, кім жауап іздеуден аулақ болады, ал кім асбесттің адам денсаулығына қаншалықты зиянды екендігі, жалпы асбесттің зияны неде және егер зияннан толық құтылмаса, оны қалай азайтуға болатындығы жайлы  ойлайды?

Құрылысқа арналған порталдарда, форумдарда, сайттарда және түсініктемелерде шифердің де, оның құрамына кіретін асбесттің де зияны туралы пікірталас мезгіл-мезгіл басталады. Сондықтан біз Сізбен бірге шифердің қаншалықты зиянды екенін анықтап, осы уақытқа дейін танымал материалды сипаттаудан бастауды шештік.

"Шифер" ұғымы өте кең. Бұл асбест цементтен жасалған түзу және толқынды парақтар немесе табиғи тақтатас болып келетін "кәдімгі шифер" болуы мүмкін.  Асбест-цемент шифері, сол, сұр, көбінесе толқынды, біз оны әлі күнге дейін кездестіреміз, төбеге, қалалық типтегі ауылдарға қараймыз және денсаулыққа зиян келтіретін көзі бар, бірақ бұл зиянның механизмін дұрыс елестету керек.


Оның құрамына үш негізгі компонент кіреді:

  • асбест талшығы;
  • су;
  • портландцемент.

Кейде ол боялған және шифер эстетикалық көріністі ғана емес, сонымен қатар оның қызмет ету мерзімін ұзартатын қосымша қорғаныс қабатымен жабылған. Бұл жағдайда су мен қар материалдың кеуектеріне ену қиынға соғады. 

Адам денсаулығына зиян келтірудің негізгі көзі-канцерогенді, яғни адам ағзасына зиян келтіретін асбест микробөлшектері мен микроталшықтары. Дегенмен, асбест өзінің әрбір күйінде және қолдану нүктесінде адам денсаулығына тікелей қауіп төндірмейді. Егер шиферді теспесе және сындырмаса, шатыр жабыны кезінде оны кеспесе  - ол аса қауіпті болмай, шатырда жай ғана жатуы мүмкін, әсіресе бояумен немесе  басқа қорғаныш қабатымен жабылған болса, қызмет ету мерзімі аяқталғанға дейін немесе кірпіштің бір сынығы келіп құлап оны сындырмаса, немесе ұқыпсыз қаңылтырлаушы адам төселген табақтың шетін басып жаншымаса немесе сол шифер табағынан шатырды жамамаса немесе... немесе ....  ешқандай зиян әкелмейді. Міне сол кезде, микроталшықтары және бөлшектері ауаға кетіп, бұл процес бітпейді.

Сондықтан тағы бір рет осындай "болжамның" осы жағдайының өзі қаншалықты ыңғайлы екендігі туралы, сондай-ақ олардың болашақ әрекеттері туралы ойланып, оларға алдын-ала дайындалу керек. Асбест бар шифердің қызмет ету мерзімінің соңына қарай басқа үйге көшу қажет болуы мүмкін.

Асбест қасиеттері

Асбест екі кіші топты қамтитын табиғи шыққан талшықты материалдар тобы деп аталады:

  • хризотил асбесттері (серпентит);
  • амфиболды асбесттер (актинолит, крокидолит, антофиллит және т.б.).

Химиялық тұрғыдан олардың арасындағы айырмашылық мынада амфиболды асбесттер қышқылдар іс жүзінде әсер етпейді және сілтілі ортада ериді, хризотил, сілтіге төзімді, бірақ қышқылда оңай ериді.

Бұл дегеніміз, адам ағзасына зиян келтіру қабілеті бойынша амфиболды асбест үлкен маржамен көш бастап тұр, сондықтан бүкіл әлемде қолдануға тыйым салынады. 

Сонымен қатар, Еуропа мен АҚШ-та асбесттің барлық түрлеріне одан әрі қолдануға тыйым салынады, ал Ресейде және басқа да бірқатар елдерде хризотил түріне әлі рұқсат етілген.

Шифер сияқты хризотил асбестінен жасалған бұйымдарды өндіру қауіпті болып саналады және жұмысшылардың жеке қорғаныс құралдарын пайдалануына және қауіпсіздік шараларының кешенді жүйесін ұйымдастыруға ерекше назар аударуды қажет етеді. 

Асбестсіз шифер 

Танымал шатыр материалының балама нұсқасы алюминий асбестсіз шифер болып саналуы мүмкін. Оның құрамында:

  • су;
  • асбест қолданбайтын талшықты материал;
  • портландцемент;
  • бояғыштар.

Асбестке ұқсас, мұндай шифердегі талшық табиғи болуы мүмкін немесе целлюлоза, кендір, базальт талшығы, шыны талшық, полиакрилонитрил, поливинил және басқалары сияқты жасанды ингредиенттер. 

Алюминий шифері беріктігі жағынан асбесттен кем түспейді және төмен температураға төзімді, сонымен қатар дыбыс оқшаулау мен гидрооқшаулауда тамаша көрсеткіштерге ие. Ол сондай-ақ жанбайды, бояуға оңай және дәстүрліге айналған асбестті ешбір зиянсыз алмастыра алады.

Сонымен қатар, бұл тиеу-түсіру және шатыр жұмыстарын жүргізу кезінде маңызды, алюминий шиферінің салмағы асбестке қарағанда әлдеқайда аз. 

Бірақ кез-келген шифер, оның бағасына қарамастан, міндетті түрде сертификатталуы керек.

Асбест қолдану және денсаулыққа зиян 

Бұрынғы КСРО - да көптеген шатырлар бар және бүгінде асбест-цемент шиферімен жабылған. Материал ұзақ уақыт бойы баға / сапа арақатынасы бойынша көш бастады және оның зиянды қасиеттері туралы ХХ ғасырдың соңына дейін КСРО-да ешкім ойлаған жоқ, содан кейін Ресейде. Шифер мықтап бекітілген, бірқатар практикалық қасиеттерге ие. 

Асбесттің ізашары ортағасырлық дәуірден бері белгілі табиғи, тақтатас, жалпақ шифер болды. Шатырлар осы материалмен жабылды, ол үйлерді желден, жаңбырдан және қардан қорғады, берік және практикалық деп саналды және оның мақсатына сай болды. 

ХХ ғасырда, осы материалдың жоғары өнімділігіне қарамастан, оны әлдеқайда арзан ұқсас материал – асбест-цемент шифері толығымен алмастыра бастады, ол алдымен еуропалық, содан кейін ресейлік нарықтарды тез басып алды.

Асбестцементті австриялық инженер Людвиг Гатчек ойлап тауып, оны жасау технологиясын патенттеді. 1902-1903 жылдары шифер шығаратын алғашқы кәсіпорын пайда болды. Асбест-цемент зауыттары Францияда, Италияда, Чехияда бірінен соң бірі іске қосыла бастады… 

Ресейде алғашқы асбест-цемент зауыты 1908 жылы пайда болды. Осындай бәсекелестікпен асбест цемент парақтарының бағасы біртіндеп төмендей бастады және осыған байланысты материалдың танымалдығы тек өсті. Жақсы материал жоқ сияқты көрінді: жоғары өнімділік, арзан баға, беріктік, соның арқасында оны алдымен этернит деп атады (eternal, лат. - мәңгілік). 

Асбест-цемент шифері көптеген жылдар бойы шатырды жабу мәселесін шешті.

Асбесттің зияны неде

Асбест-цемент шиферін жүз жылға жуық тұрақты пайдалану және оның зияны туралы жаңа ғылыми зерттеулер осы материалға екі қарама-қарсы көзқарастың негізін қалады және оны одан әрі қолдану мүмкіндігі. Бір топ шифердің зиянын факті немесе фактілер бойынша мойындайды, ал екіншісі балама материалдар лоббишілердің қызметінің салдары ретінде қиял мен пікірталас қаупін қарастырады.   

Дегенмен, фактілер қыңыр нәрсе және асбест шиферінің құрамына қазіргі ғылым канцерогендердің көзі ретінде танылған асбест талшығы кіреді.

Асбест микробөлшектері адам ағзасына еніп, ауыр ауруларды тудыруы мүмкін, бұл өлімге әкеледі. 

Амфиболды асбест, хризотил, осы сәттегі заттың күйіне байланысты, барлық мамандар ең канцерогенді деп танылғанына қарамастан, адам ағзасы үшін де әлеуетті немесе нақты канцероген болып табылады.

Посткеңестік елдерде басқаша жағдай орын алды. Мұнда шатыр парақтарын жасау кезінде адам денсаулығына онша қауіпті емес хризотил-асбест қолданылады. 

Асбестке адал көзқарасты жақтаушылар, соның ішінде кейбір ғалымдар асбест-цемент шиферінің қауіптілігі күңгірт түстермен безендірілген деп айтуға бейім және ғасырлар бойы керемет қалыптасқан шатыр материалынан бас тартуға болмайды. Құрамында асбест бар шиферді кесетін және сындыратын өндіріс жұмысшыларын, құрылысшылар мен шатыршыларды жеке қорғаныс құралдарымен қамтамасыз ету жеткілікті, олар асбест талшықтарының ауаға көтерілетін микробөлшектерінің жұмысшылардың өкпесіне енуінен толық қорғауы керек. 

Айталық, бірақ сонымен бірге арматуралық талшықтары бар асбестсіз шифердің ең заманауи түрлерінің ықтимал зияны жеткілікті зерттелмеген, мысалы:

  • полиэтилен;
  • целлюлоза;
  • полипропилен;
  • көміртекті және т. б.

Бұл аз зерттелгендіктен бе, әлде коммерциялық мүдделерді көздейтін жаңа материалдар лоббистерінің күш-жігерінің арқасында ма, бірақ жаңа шатыр материалдарының зияны туралы нақты деректер әлі жоқ. Осыған қарамастан, көптеген мамандар қазіргі асбестсіз шифердің 100 пайыз экологиялық зиянсыздығын жариялау әлі ерте деген пікірде.

Асбест бөлшектері шатыр беттерінен ауа-райының бұзылатынын жиі естуге тура келеді, содан кейін ол басқалардың денсаулығына қауіп төндірмейді. Бұл пайым ғылыми емес. Хризотил талшықтары цементпен тығыз байланысты және тек ақаулар мен жарықшақтарда "жел қақтыра" бастайды, бірақ бұл процесс ұзақ уақыт бойы жүреді, ал тоқтаған кезде жаңа ақау пайда болады, өйткені шифердің қызмет ету мерзімі шектеулі. 

Ішінара дұрыс деп айтуға болады, тыныш жатқан асбест, егер оған ешкім "қол тигізбесе", қауіпті емес, тек шифер парақтарын кесу немесе ғимараттарды бұзу кезінде пайда болатын асбест шаңы зиянды. Мәселе басқа, біз шифер парағының қалай және қашан зақымдалатынын және оның жақын адамға қалай әсер ететінін білмейміз. Бұл міндетті түрде, материалдың жарамдылық мерзімінің аяқталуына байланысты механикалық емес, табиғи түрде уақыт мәселесі болады.

Ал түзетуді қажет ететін асбестті тұрмыстық "қолданудың" күтпеген төтенше жағдайлары одан да көп. 

Бір әйелдің пештегі бәліштері күйіп кете бергендіктен, бір тілектес адамның кеңесі бойынша пешінің түбіне асбест төсеп тастау керек деген ойға келді, оны күйеуі жақын жердегі бір құрылыстан алып келген.  Бәліштері одан кейін жақсы пісе бастады, бірақ асбест туралы мақаланы оқығаннан кейін плитаны көп ұзамай лақтырып жіберуге тура келді.  

Тағы бір қырағы азамат асбесттің зияны туралы біліп, дүрбелеңге түсіп, өз қолымен бүкіл пәтердегі асбест қоршауларын сындырды. Бұл мысалды біз үйде өз бетімізше қайталауға кеңес бермейміз. Өйткені көптеген микробөлшектердің бір реттік шығарылуының өзі өте қауіпті. Мұндай жұмысты мамандандырылған компанияларға тапсырып, жеке қорғаныс құралдарын пайдалану қажет.

Микроскопиялық талшықтар мен асбест бөлшектері адамның өкпесіне еніп, ұзақ уақыт бойына жиналып, алдымен созылмалы бронхитке, содан кейін өкпе тінінің тыртық өзгерістеріне (асбестоз) және одан әрі өкпе мен өкпеқаптың қатерлі ісігіне әкеледі.


Егер асбест табылса ше?

Егер пәтерде асбест-цемент плиталары болса, үрейленбеңіз: әзірге олар зақымдалмаған және тұсқағаздармен жабылған немесе сыланған және боялған – алаңдауға негіз жоқ. Бірақ олар қандай да бір себептермен қираған немесе сынған кезде, асбест шаңының көзін тез арада жою керек, зақымдалған жерді тұсқағаздармен жабу, бояу немесе желімдеу керек.

Ғимараттарды бұзу кезінде құрамында асбест бар материалдардың (шифер, плиталар) апатқа ұшырауы мүмкін екенін түсініп, бұл жерлерден аулақ болу керек. Шифер парақтарын басқа үйлерге жылжыту тәжірибесі бүгінде қолайсыз.

Асбест өндірісінің қалдықтарымен шұңқырларды немесе ағынды суларды, үй маңындағы аумақтың басқа учаскелерін толтырмау керек. Ағзаға еніп, жинақталғаннан кейін асбест микробөлшектері 15-30 жылдан кейін аурудың белсенді түрінің дамуына серпін бере алады.

Егер сіз асбест бөлшектерімен "тікелей" байланысқа түспесеңіз, онда құрамында асбест бар материалдары бар ғимаратта тұратын адамның денсаулығына қауіптің пайызы темекі шегушінің денесі үшін қауіптің пайызынан айтарлықтай төмен.

Көптеген елдерде бүгінде асбест қолдануға тыйым салынады. Ықтимал зиянды әрекетті мезгіл-мезгіл қадағалап отырудың қажеті жоқ басқа материалдар пайда болды. 

1980 жылдары АҚШ пен Еуропада құрамында асбест бар материалдар қоғамдық және тұрғын үй ғимараттарынан белсенді түрде алынып тасталды. Дегенмен, американдық медициналық қауымдастықтың шенеуніктері асбестпен қауіпсіз өмір сүру оны биік ғимараттардан алып тастауға тырысқаннан гөрі жақсы деген күмәнмен қарады. 

1991 жылы АҚШ апелляциялық соты қоршаған ортаны қорғау агенттігінің асбестті қолдануға тыйым салу туралы қаулысының күшін жойды. Құрамында Асбест бар материалдар Америка Құрама Штаттарында 700 000-нан астам ғимарат салуда қолданылған. 

Осыдан кейін 120-дан астам ел асбестке тыйым салуды емес, оның қолданылуын бақылауды күшейтуді көздейтін халықаралық еңбек ұйымының Конвенциясының мәтініне қол қойды.

Бүгінгі таңда талшықты материалдарды таңдау өте кең, бірақ асбесттің зияны жүз жылдан кейін ғана болжанған. Толық зерттелмеген көптеген жаңа материалдар бар-шыны талшықты жабындар, акрил талшықтары, олар толық зерттелмеген, бірақ канцерогендік сипаттамалары бар. Сондықтан барлық материалдар үшін экологиялық сапа стандарттарына сәйкестік сертификаттарын міндетті түрде тексеру қажет. 

Бұл үрдісте Ресейдің Денсаулық сақтау министрлігі олардың қолданылуын бақылауды күшейту үшін "асбестпен және құрамында асбест бар материалдармен жұмыс істеудің санитарлық ережелері мен нормаларын" шығарды. Мұнда асбестпен жұмыс істеу кезінде кәсіпқойларға да, "әуесқойларға" да, өз бетінше жөндеумен немесе жеке құрылыспен айналысатын тұрмыстық деңгейде орындауға қатаң ұсынылатын негізгі тармақтар берілген.

  • құрамында асбест бар барлық материалдардың міндетті түрде гигиеналық қорытындылары болуы тиіс;
  • асбестті желдеткіш қораптарда қолдануға қатаң тыйым салынады;
  • тұрғын және кеңсе бөлмелерінде қалқалар ретінде пайдаланылатын құрамында асбест бар плиталарда асбест шаңының пайда болуынан қорғайтын 2 немесе 3 есе жабын болуы керек; 
  • жабындар дезинфекциялық ерітінділердің әсеріне төтеп беруі керек және тек өндіруші елдердің ғана емес, Ресей Федерациясының да гигиеналық сертификаттарына ие болуы керек.

Мүмкін, зиянға қатысты барлық асбесттерден тек бір ғана, бірақ маңызды оң қорытынды жасауға болады: асбест "жақсы", өйткені оның зияны жеткілікті түрде зерттелген және адамдар қазірдің өзінде жақсы біледі, демек сауатты түрде қарсы әрекет жасай алады.