Бұл сирек кездесетін аурудың пайда болуының ерекше себебі бар-бұл адамның деммен ішке жұтқан кезінде немесе сумен бірге ағзаға енетін асбестпен ұзақ уақыт байланыста болуы нәтижесінде пайда болады.  


Мезотелиомалардың даму тәуекелдерін өлшеу өндірісте, құрылыста немесе тұрмыста құрамында асбест бар материалдармен жанасудың қарқындылығы мен ұзақтығын бағалауға негізделеді. 

Аурудың көрінісінің айрықша ерекшелігі - жас кезінде құрамында асбест бар материалдармен ұзақ уақыт байланыста болу аурудың бірден пайда болуына жол бермейді, бірақ бірнеше ондаған жылдардан кейін мезотелиома қаупін едәуір арттырады. 

Темекі шегу сияқты басқа факторлар аурудың жеделдетілген көрінісіне тікелей әсер етпейді, бірақ оларды асбестпен тұрақты байланыста біріктіру бұл қауіпті айтарлықтай арттырады.

Асбестті күнделікті өмірде қолдану XVIII ғасырда басталды. ХХ ғасырдың басында ол өнеркәсіптік рельстерге қойылды, ал екінші дүниежүзілік соғыс кезінде және одан кейін ол тәртіпке көтерілді. 


ХХ ғасырдың ортасында асбесттің зияны әлі белгісіз болды және миллиондаған жұмысшылар асбест шаңына ұшырады. Әр түрлі салаларда жұмысшылар кейбір жағдайларда жеке қорғаныс құралдарынсыз материалмен байланысқа түсті. Асбест тобының минералды шикізатын өз өнімдерін өндіру үшін пайдаланатын бұрынғы құрылысшылар, кеме жасау зауыттарының, шахталардың, зауыттардың және басқа кәсіпорындардың жұмысшылары тәуекелге ұшырады және қазір де бар.

Бүгінгі күні құрамында асбест бар материалдармен түбегейлі күрес жүріп жатқан кезде, көптеген елдер асбесттің рұқсат етілген уақыт нормаларын белгілейді. Сонымен, АҚШ-тың Еңбекті қорғау министрлігі (Occupational Safety and Health Administration – OSHA) жұмыс орнындағы ауадағы асбест көрсеткіштерінің уақытша мүмкін мәндерін нақты белгіледі.

OSHA – дан айырмашылығы, Ұлыбританияның үкіметтік агенттігі (Health and Safety Executive – HSE),  жұмыс орнында жағдай жасауға, гигиенаны, қауіпсіздікті және әл-ауқатты реттеуге және қамтамасыз етуге жауапты, мезотелиоманың даму қаупін бағалау жағдайында, тіпті ауадағы жұмыс орнында асбесттің ең төменгі рұқсат етілген мөлшерін анықтау жауапкершілігін өз мойнына алмайды және мұндай норманың шегінің бар екендігіне күмәндану. 

Аурудың және әсіресе қатерлі мезотелиоманың пайда болу қаупі адамның асбестпен байланысы неғұрлым ұзақ болса, соғұрлым жоғары болады. Ауру осы материалмен қысқа байланыста болғаннан кейін пайда болған жағдайлар тіркелді.


Асбестпен байланыста болған барлық жұмысшылар байланысты ауруларды қабылдамаса да, соңғыларының пайда болу қаупі жылдан жылға тұрақты түрде артып келеді. Тіпті жақын жерде тұратын және "контактілермен" тығыз қарым-қатынаста болатын отбасы мүшелерінде де оның, сондай-ақ асбестпен байланысты басқа аурулардың даму қаупі артады. 

Асбест микробөлшектерінің ағзаға әсер ету қаупін азайту үшін жұмысшылар жеке қорғаныс құралдарын пайдаланады, жұмыс киімдерін ауыстырады және оларды жұмыста қалдырады, жұмыста және үйде душ қабылдайды, бірақ асбест шаңының үй жағдайына жеке заттармен немесе өздерімен бірге енуін толығымен жою әрдайым мүмкін емес.

Темекі шегу мен асбестпен жұмыс жасау кезінде өкпенің қатерлі ісігінің пайда болу қаупі едәуір артады. Сонымен қатар, осы факторлардың әрқайсысы екіншісінің теріс әсерін күшейтеді. 

Қатерлі мезотелиоманың түрлері мен түрлері

Қатерлі мезотелиомалардың үш түрі бар: 

  • эпителиоидты; 
  • саркоматоидты;
  • аралас.

Қатерлі мезотелиоманың келесі түрлері бар.

Патоморфологиялық:

  • метастаз бермейтін қатерсіз, талшықты мезотелиома;
  • инфильтрациялық өсу мен дамуды қамтамасыз ететін қатерлі мезотелиома метастаз. 
Анатомиялық:
  • қатерлі немесе талшықты локализацияланған плевра мезотелиомасы;
  • 50 жыл ішінде ер адамдарда жиі кездесетін перитонеальды мезотелиома; 
  • аталық бездің мезотелиомасы;
  • сіңір қабығының немесе синовиальды шырышты қабықтың жасушаларында пайда болатын буын мезотелиомасы;
  • сіңір қынапшасының қатерсіз синовиомасы, әдетте, фибробласттар мен алып жасушалардан тұратын қолдың саусағы;
  • сіңір қынаптарының, буындардың және шырышты қабықтардың элементтерінен тұратын қатерлі синовиома.

Қатерлі мезотелиоманың белгілері

Мезотелиома көбінесе науқастың кеуде қуысында пайда болады және плевра мезотелиомасына жатады. Көбінесе ісік іш қуысында дамиды және перитонеальді мезотелиома болып табылады. Қатерлі перикардиальды мезотелиома жағдайлары айтарлықтай сирек кездеседі.

Ұзақ уақыт бойы ауру асимптоматикалық болуы мүмкін, ал егер ол кеш сатысында анықталса, аурудың одан әрі ағымының болжамы көбінесе теріс болып шығады және шартты өмір сүру ұзақтығымен байланысты – екі жылға дейін.

Мезотелиоманың ерте белгілері басқа, жиі кездесетін ауруларға ұқсас. Науқастардың көпшілігі оның белгілерін ісіктің ықтимал диагнозынан бірнеше ай бұрын ғана тани алады. Өкпеқап мезотелиомасы бар науқастардың жартысына жуығы кеуде қуысының төменгі жағында, сондай-ақ оның бүйір немесе артқы бетінде ауырсыну шағымдарын береді. 

Перитонеальды мезотелиома көбінесе 50 жастан асқан ер адамдарда пайда болады, олар асбест микробөлшектеріне ұзақ уақыт әсер етеді. Сыртқы жағынан, бұл іштің ұлғаюы, жүрек айнуы, құсу, іштің ауыруы және салмақ жоғалту түрінде көрінеді.

Науқастар сонымен қатар ентігу, жұтынудың қиындауы, жөтел, тершеңдік, әлсіздік, безгегі, гемоптиз және жоғарғы аяқтың ісінуі сияқты белгілерді байқайды. 

Қатерлі мезотелиоманың диагностикасы

Қатерлі мезотелиоманы диагностикалау өте қиын және бұл аурудың белгілері асбестпен ондаған жылдар бойы тұрақты байланыста болғаннан кейін немесе тіпті 

материалмен ұзақ, бірақ ұзақ байланыста болғаннан кейін пайда болуымен байланысты. Қазіргі диагностикалық әдістер аурудың пайда болуын әртүрлі кезеңдерде анықтай алады, бірақ, әрине, науқас медициналық мекемеге барған кезде ғана, онда диагностиканың келесі түрлері қолданылады: 

  • өкпеқаптың қалыңдауы мен минералды шөгінділердің болуын, сондай-ақ өкпеқап қуысындағы сұйықтықты анықтау мақсатында кеуде қуысының рентгенографиясы;
  • диагноз қоюға және аурудың таралу дәрежесін немесе сатысын анықтауға мүмкіндік беретін компьютерлік томография (КТ);
  • диафрагманың зақымдануын анықтауға мүмкіндік беретін магнитті-резонансты томография (МРТ);
  • торакоскопия, ісікті анықтап қана қоймай, дәлірек диагноз қою үшін биопсия жасауға мүмкіндік беретін плевра қуысының арнайы медициналық техникасын зерттеу;
  • лапароскопия немесе іш қуысын басқа медициналық аппаратпен зерттеу, ол сонымен қатар биопсия жасауға мүмкіндік береді.

Мезотелиоманы диагностикалау тек биопсия кезінде жүзеге асырылады диагностиканың соңғы екі түрі, сондай-ақ пункциялық биопсия. Эндоскопиялық зертханалық зерттеулер мезотелиома  метастаз берген жағдайларда плевра мен перитонеумда көптеген ұсақ ісік түзілімдерін көруге, сондай-ақ ісік түйіндерінің диффузды-түйіндік формаларын анықтауға мүмкіндік береді.

Емдеу және алдын алу

Мезотелиоманы хирургиялық емдеу келесі операциялар кезінде ісікті толық немесе ішінара жоюды қамтиды:

  • плевроэктомия, өкпеқапты алып тастау;
  • торакоцентез, ісікті жою мүмкін болмаған жағдайда өкпеқап қуысынан сұйықтықты шығару және т. б. 

Егер науқастың жағдайы қанағаттанарлық болса және оның локализацияланған ісігі болса, мезотелиоманы толығымен алып тастау үшін радикалды операция жасалады. Егер өсіп кеткен мөлшерге байланысты ісікті жою мүмкін болмаса метастаз немесе пациенттің жұмыс істемейтін жағдайы торакоцентезге ұшырайды немесе басқа емдеу әдістері қолданылады.

Сыртқы сәулелену жиі қолданылады, бірақ егер пациенттің жағдайы соншалықты ауыр болса, ол шектеулі мерзімде жедел медициналық араласуды қажет етсе, ішкі сәулелену жүргізіледі, онда радиоактивті материал ісік орналасқан жерге жеткізіледі. Осыдан кейін қалған қатерлі жасушаларды жою үшін көмекші сәулелік терапия тағайындалуы мүмкін.

Қатерлі мезотелиоманың химиялық терапиясы препараттарды көктамыр ішіне де, плевра ішіне де, тіпті перитонеальді түрде де, яғни іш қуысына енгізуді қамтиды. Химиотерапия емдеу жоспарына байланысты негізгі және көмекші әдіс ретінде қызмет ете алады. Бұл жағдайда химиотерапияны емдеудің белгілі бір кезеңінде уақытша құрал ретінде ғана қолдануға болатындығын түсіну керек. 

Ісікке қарсы препараттар және олардың доксорубицин, цисплатин, метотрексат, винорелбин және т. б. сияқты комбинациялары кеңінен танымал. 

Қатерлі мезотелиоманы емдеудің негізгі және тиімді әдісі-оны түбегейлі хирургиялық жолмен алып тастау. Бұл әдіс ісіктің локализацияланған түрлерінде ғана мүмкін болады, ал диффузиялық формаларда сәулелік және химиотерапия жеке немесе біріктірілген түрде қолданылады. Дәрі-дәрмектерге негізделген дәстүрлі классикалық терапия бұл ауыр ауруды емдеуде сирек жетістікке жетеді.

Қатерлі мезотелиома сияқты күрделі аурудың пайда болуы мен ағымының жоғарыда сипатталған ерекшеліктеріне байланысты оның алдын алу үшін алдын алу шараларына ерекше назар аудару қажет. Аурудың пайда болуының асбестпен байланысы сияқты айқын ерекшелігіне байланысты, ең алдымен, өндірісте немесе басқа жұмыста, сондай-ақ үйде осы материалмен кез-келген байланыстарды болдырмау қажет. Бұл материалдың асбест микробөлшектері мен микроскопиялық талшықтары адам ағзасына еніп, онда жиналса, қатерлі мезотелиоманың қоздырғышына айналады, ол бірнеше ондаған жылдардан кейін пайда болуы мүмкін, сол уақытқа дейін ешқандай белгілер мен белгілерді көрсетпейді. Аурудың бұл қасиетін асбест өндірісімен және жұмысымен, сондай-ақ күнделікті өмірдегі асбест бар материалдармен тікелей немесе туыстары арқылы байланысты болуы мүмкін кез келген адам ескеруі керек.